Trening aikido a integracja sensoryczna
Za prawidłowe odbieranie bodźców z otaczającego nas świata odpowiadają zmysły, a procesy odpowiadające za to zachodzą w ośrodkowym układzie nerwowym. Powszechnie znanymi zmysłami są : smak, węch, wzrok i słuch ale mało kto zdaje sobie sprawę, że równie ważne dla prawidłowego funkcjonowania są informacje pochodzące ze zmysłów dotyku, ruchu, siły grawitacji oraz pozycji ciała. Wszystkie zmysły posiadają własne receptory, dostarczające mózgowi informacji z otoczenia. W przypadku dotyku – receptorem są komórki skórne, ruch oraz zmiany pozycji głowy rejestruje ucho wewnętrzne, a odpowiednie struktury mięśni, stawów i więzadeł dostarczają informacji o pozycji ciała.
Do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju konieczne jest właściwe współdziałanie wszystkich zmysłów i prawidłowe przetwarzanie płynących z nich bodźców. Istnieje wiele przesłanek, że nieprawidłowości w integracji sensorycznej często (ale nie zawsze) są u dzieci powodem trudności rozwojowych, problemów w nauce czy niewłaściwego zachowania.
Z mojego wieloletniego doświadczenia instruktorskiego popartego opiniami rodziców wynika, że prawidłowo (z uwzględnieniem wieku i indywidualnych potrzeb dzieci) prowadzony trening aikido dla dzieci z deficytami może być ważnym czynnikiem wspierającym integrację sensoryczną.
Istotą ruchu aikido jest jego sferyczność. Wykonywanie najprostszych ruchów kolistych w ćwiczeniu z partnerem traktowanym jako układ odniesienia (czy też samodzielnie) wymaga prawidłowej orientacji w przestrzeni, koordynacji , właściwego postrzegania swojego schematu ciała, umiejętności planowania ruchu i prawidłowego napięcia mięśniowego. Istotne są też siła i nacisk, z jakimi wykonuje się ćwiczenia i prawidłowa ocena własnego czucia mięśniowego, która odbywa się w bezpośredniej relacji z drugą osobą. Aby to osiągnąć potrzebne jest stopniowe, harmonijne rozwijanie wszystkich zmysłów, poprzez stosowanie odpowiednich ćwiczeń . Poszczególne ćwiczenia mają na celu rozwijanie ośrodków mózgowych, jednocześnie przybliżając dziecko do celu, jakim jest prawidłowe wykonanie zadania. Równie ważne jak ćwiczenie ciała, jest trenowanie skupienia i uwagi na wykonywanym ćwiczeniu.
Na każdym etapie nauki kładziemy duży nacisk na harmonijny rozwój głównych cech motorycznych dziecka (małej i dużej motoryki), koordynacji ruchowej, orientacji przestrzennej, lateralizacji.
Zajęcia aikido odbywają się w grupach treningowych, w których w jednym czasie ćwiczą dzieci z dysfunkcjami oraz dzieci całkowicie prawidłowo się rozwijające. Miejscem treningu jest sala z podłożem bezpiecznym (maty typu tatami lub puzzle), dzięki którym dziecko może bez obawy upadać, przewracać się, uczyć się chronić wrażliwe części ciała (głowę) i doświadczać kontaktu z podłożem i zmiany pozycji ciała w przestrzeni. Dzięki grupowej formie zajęć dziecko ma możliwość konfrontowania własnych odczuć z odczuciami rówieśników i weryfikowania ich w czasie wspólnej pracy i zabawy. Trening jest różnorodny pod względem jakośći i sposobu wykonywania ćwiczeń – występują w nim zarówno formy grupowe jak i indywidualne. Ważnym i nieodzownym elementem w zajęciach jest kontakt fizyczny między uczestnikami, który rozwija szeroko sferę czuciową. Niewątpliwą zaletą w tym przypadku jest brak w aikido elementów rywalizacji sportowej, dzięki czemu każde dziecko może znaleźć właściwy dla siebie rytm i tempo nauki , przy jednocześnie jasno i precyzyjnie określonych zadaniach i granicach. Jednocześnie kształtują się u dziecka podstawowe odruchy samoobronne, a ono samo nabiera pewności siebie w kontaktach społecznych i podwyższa swoją samoocenę.
Do najważniejszych problemów, z jakimi z jakimi dzieci borykają się na zajęciach należą:
- Zbyt wysoki lub niski poziom aktywności ruchowej.
- Trudności z koncentracją, zachowania impulsywne
- Problemy z koordynacją ruchową (mała i duża motoryka)
- Nadmierna wrażliwość na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz na ruch.
- Zbyt mała wrażliwość/reaktywność na stymulację sensoryczną.
- Słaba organizacja ruchu w trakcie wykonywania zadań
- Opóźnienie rozwoju ruchowego
- Niskie poczucie własnej wartości.
Podstawą osiągnięcia poprawy jest jednak zawsze uważna obserwacja dziecka, prawidłowo postawiona diagnoza i w miarę możliwości, indywidualne traktowanie dziecka w kontekście grupy. Trening aikido nie zastąpi pracy indywidualnej, jaką wykonuje z dzieckiem terapeuta integracji sensorycznej czy rodzic, ale z pewnością może stanowić istotne wsparcie w rozwoju i pomoc w niwelowaniu deficytów u dziecka.
Agnieszka Potok
pedagog, instruktor aikido (5 dan), certyfikowana terapeutka IS Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej.
